Park Miejski (Stadtpark)

Park Miejski usytuowany został na południowo–wschodnich obszarach podmiejskich, których naturalną granicę stanowiły Kaczawa i Młynówka. Na jego terytorium złożyły się nadrzeczne pastwiska (błonia), część systemu obronnego miasta z dawnymi stawami oraz nieczynny cmentarz kościoła Mariackiego. Park nie jest założeniem jednorodnym i spójnym stylistycznie. Zagospodarowywany był etapami. W swoim zasadniczym zrębie został ukształtowany w drugiej połowie XIX w.
W 1802 r. obszar położony na południe od Koziego Stawu obsadzony został w stylu angielskim topolami i krzewami, stając się pierwszym większym założeniem parkowym przeznaczonym do użytku publicznego, zwanym labiryntem (Irrgarten). W latach 1844-1845 zagospodarowano teren dawnego cmentarza parafialnego kościoła Mariackiego, zamkniętego w 1822 r. Znajdował się on na obszarze między obecnym pl. Wilsona a Kozim Stawem. Projekt sporządził architekt zieleni Eyssenhardt, a zrealizował go ówczesny miejski inspektor budowlany Kirchner.
Osią założenia parkowego stała się lipowa aleja nosząca imię J.G. Baumgarta (obecnie część Alei Orła Białego) wytyczona w 1857 r., oddana do użytku dwa lata później. Baumgart był kupcem i radnym miejskim, a także honorowym obywatelem Legnicy, zasłużonym m.in. poprzez finansowanie terenów zielonych. Do dziś na końcu alei znajduje się kamień niegdyś upamiętniający jego zasługi. W 1863 r. podarował on miastu 600 talarów, które przeznaczone zostały na urządzenie nowej części parku wzdłuż zachodniej strony lipowej alei. Stworzenie projektu powierzono jednemu z najwybitniejszych architektów zieleni XIX-wiecznej Europy – Eduardowi Petzoldowi. Zaprojektował on ogród w stylu angielskim, zrealizowany w ciągu następnych dwóch lat. Przy alei lipowej znajdował się budynek zwany Domem Strzeleckim, będący siedzibą Towarzystwa Strzeleckiego, późniejszy Dom Koncertowy. W 1867 r. zagospodarowano teren położony na północ od obecnej ul. Powstańców Śląskich (Jochmannstraße), zwany Doliną Strzelecką (Schützengrund).

Znaczną część parku tworzyły położone nad Kaczawą błonia (Haag) uznawane za największy sportowy plac miasta. Miejsce ludowych festynów, rekreacji i wypoczynku legniczan. Na łąkach znajdowały się wojskowe i szkolne place ćwiczeń oraz wieża ćwiczeń dla straży pożarnych.
Zabudowa, jaka pojawiła się w latach 60. XIX w. przy dzisiejszych ulicach Zielonej (Grünstraße) i Jordana (Haagstraße) sprawiła, że plac między nimi wymagał nowego rozwiązania przestrzennego. W 1878 r. Eduard Petzold zaprojektował założenie parkowe dochodzące do dzisiejszej alei Orła Białego. Pod koniec XIX w. na części tego terenu wzniesiony został budynek szkoły powszechnej (obecnie siedziba II Liceum Ogólnokształcącego).
Ważny wpływ na rozwój parku miały organizowane na jego terenie wystawy. Od 1880 r. jego obszar powiększył się o tereny Pierwszej Dolnośląskiej Wystawy Rzemiosła, od zachodu zamknięte rzeką Młynówką, od wschodu aleją Orła Białego (Baumgartallee). Plany tej części parku także sporządził Petzold. W efekcie powstał tzw. park Wystawowy (Austellungpark). Osią założenia stała się aleja z fontannami i pomnikami poprowadzona równolegle do dzisiejszej ul. Mickiewicza (Louisenstraße).
W 1877 r., w miejscu podmokłej łąki, powstał zasilany wodami Młynówki Kozi Staw (Ziegenteich). W 1881 r. na środku zbiornika utworzono wyspę obsadzaną drzewami. Od 1900 r. w parku działał mały ogród zoologiczny, a od 1898 r. udostępniono zwiedzającym palmiarnię.
Znaczące rozszerzenie powierzchni parku Miejskiego miało miejsce w 1927 r. i związane było z realizacją wystawy GUGALI. Z tej okazji park powiększony został o tereny położone na południe od Młynówki.

Rozwój terenów zielonych i liczne wystawy ogrodnicze sprawiły, że Legnica w XIX w. zyskała opinię „miasta ogrodów”. Około 1900 r. władze szczyciły się faktem, że w Legnicy na jednego mieszkańca przypadała największa na Śląsku powierzchnia terenów zielonych. W tym dziele szczególne zasługi położyli członkowie społecznych towarzystw (w tym założonego w 1893 r. Towarzystwa Upiększania Promenad), sponsorzy oraz urzędnicy działający w ramach struktur organizacyjnych miasta. Do najbardziej zasłużonych należą Johann Gottfried Baumgart, Feodor Beer, Ferdinand Wöppel, Friedrich Wilhelm Zorn, Paul Strempel, Ferdinand Stämmler, Erich Schneider, Ludwig Matthaeus oraz Conrad Christ.

Dziś na terenie parku z czasów dawnej świetności zachowało się kilka elementów: Kozi Staw, przebudowany w 1928 r. budynek Domu Strzeleckiego, palmiarnia z 1898 r., pergola z 1927 r. oraz znajdujące się obok bloki granitu i bazaltu, stanowiące niegdyś element letniej ekspozycji kolekcji kaktusów. Przetrwały także niektóre pomniki: pozbawiony swojego pierwotnego znaczenia „śpiący lew” (pomnik ku czci niemieckich ofiar wojny francusko-pruskiej), kamień Baumagarta i dawna hala pamięci z 1938 r. (będąca dziś częścią szatni na boisku klubu sportowego MKS Miedź Legnica). W pobliżu Domu Strzeleckiego zachowały się dwie fontanny, ozdobione jednak nowymi formami rzeźbiarskimi.
Dodatkowym ciosem dla parku Miejskiego był huraganowy wiatr, który przeszedł nad Legnicą 23 lipca 2009 roku. Wówczas w parku ucierpiała większość drzew. Całkowitemu zniszczeniu uległo 704 okazy. Odbudowa parku trwa.

Źródło: G. Humeńczuk, Z dziejów parku Miejskiego w Legnicy, Legnica 2010