Witelon

Witelon (Witelo, Vitellio, Vitello, Vitello Thuringopolonis) urodził się jako syn Henryka de Cize, Turynga przybyłego na Śląsk z miasta Zeitz, który w 1253 r. został ławnikiem Wrocławskiem. Matka Witelona o nieustalonym imieniu pochodziła z polskiego rodu rycerskich panów z Borowa, leżącego między Jaworem a Strzegomiem. Zarówno data jak i miejsce urodzin Witelona nie są dokładnie znane. Urodził się on. ok. 1230 r. (Jerzy Burchardt podaje rok 1237 r.) na Dolnym Śląsku, prawdopodobnie w Legnicy lub w Borowie.
Swoją edukację rozpoczął prawdopodobnie w szkole katedralnej pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu. Tam też został zakonnikiem. W latach 1255-58 studiował na Uniwersytecie w Paryżu, na wydziale sztuk wyzwolonych. Po przybyciu do Legnicy w 1258 r., uzyskał zgodę na otwarcie przy parafii św. Piotra, pierwszej na Śląsku, a prawdopodobnie pierwszej w Polsce szkoły parafialnej. W 1262 r. Witelon udał się na studia do Padwy, gdzie jednocześnie wykładał geometrię i astronomię. Tam też spotkał Rogera Bacona i Tomasz z Akwinu. W 1267 r. przyjął święcenia kapłańskie. Po zakończeniu prawa w 1268 r. zamierzał studiować teologię w Paryżu. Ale książę Włodzisław, kanclerz królestwa Czech, a od 1265 r. arcybiskup w Salzburgu wysłał go do kurii pontyfikackiej w Viterbo gdzie przebywał do 1271 r. Z księciem Włodzisławem, najmłodszym synem Henryka II Pobożnego i Anny, Witelon znał się od czasów młodości. Razem pobierali nauki we wrocławskiej szkole katedralnej i razem studiowali sztuki wyzwolone w Paryżu.
Przebywając w Viterbo pod Rzymem Witelon pracował m.in. nad dziełem o optyce. Miał bardzo nowatorskie poglądy na temat anatomii oka i fizjologii widzenia. W swoim dziele o optyce, a także we wcześniejszej rozprawie Tractatus de primaria causa poenitentiae et de natura daemonum z 1268 r. wskazywał m.in., że złudzenia wzrokowe są wynikiem warunków obserwacji oraz wyobrażeń i sposobu myślenia, pisząc, że „oko nie otrzymuje żadnej innej informacji poza światłem, barwą i wielkością kątową", a dopiero umysł dokonuje ‘przetworzenia wrażeń z pomocą przedstawień branych z doświadczenia". Przyczyn złudzeń wzrokowych upatrywał zarówno w warunkach obserwacji, np. słabego oświetlenia jak i w poprzednich doświadczeniach obserwatora. W 1273 r. ukończył swoje dzieło o optyce i filozofii widzenia Perspectivorum libri Decem. Opublikowano je po raz pierwszy drukiem w 1535 r. w Norymberdze. Rozprawę tę znali m.in. Leonardo da Vinci, Mikołaj Kopernik i Johannes Kepler. Z innych dokonań Witelona należy wspomnieć o upowszechnianiu przez niego dzieł starożytnych uczonych oraz o konstrukcji przyrządów do kreślenia krzywych. Był on pierwszym szeroko znanym polskim uczonym, piszącym o sobie „in nostra terra, scilicet Polonia” – „z naszej ziemi, to znaczy Polski”.
Po napisaniu Perspectivorum... Witelon zajął się działalnością dyplomatyczną. Brał udział w soborze powszechnym w Lyonie w 1274 r. był posłem księcia Henryka IV Probusa do papieża Jana XXI oraz służył czeskiemu królowi Przemysłowi Otokarowi II.
Po swym powrocie na Śląsk od 1274 r. był kanonikiem wrocławskiej kapituły katedralnej z nadanym przez Henryka IV Probusa uposażeniem w postaci podwrocławskiej wsi Źórawina.
Witelon zmarł pomiędzy 1280, a kwietniem 1314 r. Rozbieżność dat śmierci wynika z braku dokumentów świadczących o aktywności naukowej po 1280 r. Natomiast część historyków identyfikuje Witelona z mnichem zmarłym w 1314 r., w La Vicognewe Francji, w tamtejszym klasztorze norbertanów.
W Legnicy obecnie znajduję się ulica Witelona, o od 2003 r. uczony patronuje Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Legnicy.

Źródła:
J. Burchardt, Związki Witelona z Legnicą, [w:] Szkice Legnickie t. XXIII, Legnica 2002
wikipedia