Kolej

W latach 30. XIX w. zaczęto rozważać stworzenie połączenia kolejowego między Wrocławiem a Berlinem, przechodzącego przez Legnicę. Wtedy jeszcze projekt nie miał szans na realizację, ponieważ planowana linia nie miałaby bezpośredniego połączenia z ośrodkami przemysłu wydobywczego i hutniczego na Śląsku. Kolejne projekty wysunięto w latach 1837-1839. Tym razem stanowiły one już element logicznego systemu transportowego, mającego połączyć ośrodki produkcji na Górnym Śląsku z rynkami zbytu w centrum monarchii oraz porty Morza Bałtyckiego z Galicją i Azją Mniejszą.

Do budowy linii kolejowej, łączącej stolicę Dolnego Śląska ze stolicą Prus, powołano w 1843 r. Towarzystwo Kolei Dolnośląsko-Marchijskiej (Niederschlesisch-Märkische Eisenbahngesellschaft). Budowę linii rozpoczęto po uzyskaniu koncesji 27 listopada 1843 r. Odcinek z Wrocławia do Legnicy, będący jednym z 5 oddziałów, na jakie podzielono budowaną linię, nie przedstawiał większych trudności terenowych. Wiosną 1844 r. trwały już prace końcowe przy budowie dworca legnickiego. Ich szybkie tempo spowodowało, że po dwutygodniowych jazdach próbnych – 18 października 1844 r. - uroczyście otwarto odcinek Wrocław – Legnica. Jak to wówczas było w zwyczaju, ustrojono dworzec i świątecznie przyjmowano bankietem na peronach przybyłych gości. Od 1865 r. dworzec służył także Kolei Wrocławsko-Świebodzkiej. Zasadnicza bryła budynku zachowana jest do dzisiaj.

Jeszcze przed rewolucją dwa pociągi dziennie łączyły Legnicę z Wrocławiem i Berlinem. W 1855 r. Legnica uzyskała połączenie z linią Wrocław – Świebodzice, tym samym łącząc się z dolnośląskim zagłębiem węglowym. Kolejne odcinki oddane w grudniu 1869 i w styczniu 1871 r. z Lubinem i Rudną pozwoliły uzyskać połączenie z Głogowem. W 1884 r. zbudowano połączenie do Złotoryi, a w 1896 r. do Marciszowa. W 1898 r. Legnica stała się węzłem 7 linii kolejowych, co dawało doskonałe perspektywy rozwoju gospodarczego. Oprócz tego rozbudowa węzła kolejowego stworzyła nowe miejsca pracy. W 1855 r. kolej zatrudniała 89 osób.
W latach 1922-1929 przeprowadzono budowę nowego dworca, który jest użytkowany do chwili obecnej. W czerwcu 1927 r. przy okazji odbywającej się w Legnicy wystawy GUGALI oddano do użytku halę z kasami biletowymi. Uroczyste otwarcie całego założenia nastąpiło 7 grudnia 1929 r.

Źródło: M. Jerczyński, S. Koziarski, 150 lat kolei na Śląsku, Opole – Wrocław 1992

Dzieje kolei legnickiej opublikował „Liegnitzer Heimatblatt” (nr 5/2002)

Odkrycie powozu parowego poruszającego się po torach zapoczątkowało nową epokę. Jednak nowy wynalazek nie spotkał się początkowo z pozytywnym przyjęciem i wywołał duży niepokój wśród ówczesnego społeczeństwa. Mówiono, że jest to „dzieło szatana” oraz prorokowano, iż maszyna przyczyni się do napływu „obcych, niegodziwych ludzi” do miast i wsi, na czym ucierpią ludzie interesu, tracąc swoich klientów.
Już w roku 1829 Goethe pisał: „wielce mnożąca się maszyna dręczy i przeraża mnie; jak burza przetacza się i choć pomału, już obrała kierunek, z którego nadejdzie, aby uderzyć”.
W 1835 r. otwarto pierwszą niemiecką linię kolejową pomiędzy Norymbergią a miastem Fürth. W tym samym roku rozpoczęto pertraktacje z Berlinem, dotyczące połączeń torowych na Śląsku. Chociaż podczas negocjacji napotkano wiele problemów, udało się je pokonać i w 1843 r. zostały pomyślnie zakończone, co było też zgodne z życzeniem Królestwa Saksonii. Jednak dopiero rok po zakończeniu rozmów budowa linii kolejowej na odcinku Breslau - Liegnitz - Kohlfurt - Berlin (Wrocław - Legnica - Węgliniec - Berlin) stała się kwestią naglącą, kiedy to jednocześnie zapewniono połączenie kolejowe z Dreznem.
Po odbyciu 6 próbnych jazd (pierwsza 4 października w bardzo deszczową i burzliwej pogodę), uroczyste otwarcie linii kolejowej biegnącej w kierunku wschodnim na odcinku Liegnitz - Maltsch - Neumarkt - Breslau (Legnica – Malczyce - Środa Śląska - Wrocław) nastąpiło 18 października 1844 r. Inauguracja pierwszej jazdy pojazdu parowego spółki kolejowej „Niederschlesich-Märkische Eisenbahn Gesellschaft” odbyła się oczywiście w obecności wielu ważnych osobistości, natomiast czas potrzebny na dotarcie do Wrocławia drogą kolejową wynosił wówczas 2 godziny i 15 min.
Z czterech lokomotyw wykorzystywanych do ciągnięcia wagonów szczególnie wyróżniała się angielska lokomotywa „Stephenson” (na rycinie). Pozostałe trzy lokomotywy sprowadzono z fabryki Borsiga w Berlinie i oddano do użytku w Legnicy.
W niedzielę, 13 października 1844 r., czyli pięć dni przed uroczystym otwarciem linii klejowej, muzykant legnicki Bilse przygotował wraz ze swoją trupą popołudniowy koncert w „Badehaus” (późniejszy „Volkshaus” lub „Hubertushof”). Tam również odbyła się premiera utworu jego autorstwa „Liegnitzer-Breslauer Eisenbahn-Galopp, opus 3”, który cieszył się ogromną popularnością, nadając tym samym zbliżającemu się wydarzeniu dodatkowo muzyczny charakter.

Przedstawiony powyżej wydruk pierwszego rozkładu jazdy z codziennymi odjazdami i przyjazdami stanowi kopię rozkładu umieszczonego w gazecie „Liegnitzer Stadtblatt” (10 października 1844 r., s 340). Stacje, na których pociąg się zatrzymywał, to odpowiednio: Malczyce, Środa Śląska, Miękinia, Leśnica i Wrocław. Opublikowany rozkład jazdy wszedł w życie 19 października 1844 r., dzień po uroczystym otwarciu linii kolejowej.

Linię kolejową w kierunku zachodnim na odcinku Legnitz – Haynau - Bunzlau (Legnica – Chojnów - Bolesławiec) uruchomiono już 1 października 1845 r. Otwarcie kolejnego połączenia kolejowego miało miejsce 1 września 1847 r. na odcinku Bunzlau - Kohlfuhrt (Bolesławiec - Węgliniec). W październiku tego samego roku pociągnięto wzdłuż tego odcinka linię telegraficzną, jeszcze wtedy zawieszoną na drewnianych słupach, która umożliwiła „zaskakująco szybką” wymianę wiadomości. W 1852 r. koleje zostały upaństwowione, a dwa lata później wybudowano i oddano do użytku linię kolejową na odcinku Liegnitz - Jauer (Legnica - Jawor).

Kolejna linia kolejowa, tym razem na odcinku Liegnitz – Arnsdorf - Bunzlau (Legnica – Miłkowice - Bolesławiec), zostaje uruchomiona 1 października 1854 r.

Zaledwie dziesięć lat po ukończeniu linii kolejowej Zachód - Wschód podjęto decyzję o budowie kolei Północ - Południe. 16 grudnia 1856 r. uruchomiono linię na odcinku Jauer - Striegau - Königszelt, (Jawor – Strzegom - Jaworzyna Śląska), łączącą Równinę Legnicką z Przedgórzem. Następny odcinek trasy kolejowej to Liegnitz – Parschwitz - Steinau/Oder - Raudten - Queissen - Glogau (Legnica - Prochowice - Ścinawa - Rudna-Gwizdanów - Głogów) uruchomiony 1 października 1871 roku. W roku 1884 upaństwowiono także Freiburger Bahn (Świebodzickie Koleje). Tym sposobem rozwój kolei przyczynił się do ponownego ożywienia prastarego szlaku, któremu Legnica zawdzięcza swoje powstanie. Natomiast ruch kolejowy z Berlinem nabrał rozpędu w 1875 r. dzięki otwarciu odcinka Arnsdorf - Modlau - Sagan (Miłkowice - Modła - Żagań).  Kolejne dziesięć lat upłynęło, zanim miasto i powiat legnicki oraz złotoryjsko-chojnowski pozytywnie rozpatrzyły plan wybudowania drugiego połączenia kolejowego z Przedgórzem, które otrzymało nazwę Katzbachtalbahn (Linia kolejowa Doliny Kaczawy).  Natomiast odcinek Liegnitz - Goldberg (Legnica - Złotoryja) uruchomiono 15 października 1884 r. jako drugorzędną państwową linię kolejową, którą w języku ludowym nazywano „Guldberga Bimmelboahne” (Ciuchcia Guldbergowa). Już powstały plany co do dalszej części odcinka biegnącego przez Świerzawę, lecz najpierw, 15 sierpnia 1896 r., linia Katzbachtalbach zyskała w Marciszowie połączenie z linią kolejową Gebirgsbahn (kolej górska). I tak kolej ta zyskała swój dalszy ciąg również w dół rzeki.  Jako prywatna kolej Kleinbahn pośredniczyła w ruchu kolejowym pomiędzy powiatami ścinawskim, wołowskim i górowskim, a nawet z prowincją poznańską.
 W 1897 r. na targu bydlęcym w Legnicy przy Glogauer Hag wybudowano dworzec boczny dla linii Kobyliner Bahn należącej do spółki kolejowej „Liegnitz-Rawitscher – Eisenbahngesellschaft”, który połączono tunelem dla pieszych z Dworcem Głównym 1 maja 1898 r., a samą linię kolejową oddano do użytku 3 lutego 1898 r.
Dworzec Miejski (Główny) już dawno przestał być tym samym, starym dworcem z roku 1844. Z powodu braku wystarczającej powierzchni musiał zostać przeniesiony w kierunku wschodnim, gdzie wybudowano dworzec wyspowy pomiędzy dwoma liniami kolei państwowej. Uroczyste otwarcie miało miejsce 10 maja 1880 r., a dzięki wybudowaniu tuneli dworzec zyskał połączenie z miastem. W ten sposób Legnica zapewniła sobie kluczową pozycję w ruchu kolejowym Dolnego Śląska, na co bez wątpienia zasługiwała, biorąc pod uwagę, że miasto było stolicą rejencji. Od tej pory siedem linii kolejowych rozpościerało się we wszystkich kierunkach, łącząc sąsiednie okręgi oraz stolicę Rzeszy Berlin. Specjalny peron znajdujący się poza halą dworca głównego przeznaczony był dla pociągów kursujących pomiędzy Legnicą a Złotoryją.
Z czasem nawet ten dworzec okazał się za mały. Pierwszym krokiem służącym jego odciążeniu było utworzenie kolei okrężnej, której budowę rozpoczęto w 1914 r., lecz z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej nie doprowadzono do końca. Dopiero w 1926 r. kolej została ukończona, po czym oddana do użytku. Należy dodać, że już w 1912 r. rozpoczęto rozbudowę całego dworca, która obejmowała również wyższe ułożenie torowiska. W 1920 r. koleje, o ile należały do państwa, przeszły na własność Rzeszy Niemieckiej. W 1924 r. zarząd nad nimi przejęła spółka niemieckich kolei państwowych Deutsche Reichsbahn Gesellschaft. Natomiast dla kolei będących w rękach prywatnych i nie należących do Deutsche Reichsbahn istniała dyrekcja spółki kolejowej „Liegnitz-Rawitscher-Eisenbahngesellschaft” przy Steinauerstrasse (ul. Ścinawska).

W 1927 r. nadszedł dzień próby dla nowego dworca legnickiego, którego rozbudowę właśnie ukończono. Jak na tamte czasy, była to niezwykle nowoczesna budowla i jeszcze do dzisiaj jest w stanie pełnić swoje funkcje. Dworzec został oddany do użytku jeszcze zanim nastąpiło jego oficjalne otwarcie. Wszystko po to, by sprostać potrzebom związanym z odbywającą się wielką niemiecką wystawą sztuki ogrodniczej i dolnośląskich rzemiosł „Deutsche Gartenbau und Schlesiche Gewerbe Austelung” (w skrócie „Gugali”). Sama inauguracja dworca odbyła się dopiero 7 grudnia 1929 r., czyli dwa i pół roku po jego uruchomieniu.
Legniczanie byli dumni ze swojego dworca, który w końcu uznano za w pełni ukończony. Jednak jego budowa związana była z ogromną zmianą wyglądu północnej części miasta. Tam gdzie jeszcze przed laty stały stare domy przy wąskich, krętych uliczkach, teraz ciągnęły się szerokie, wybrukowane ulice, na których stały przestronne obiekty. Goście przybywający do śląskiego miasta ogrodów najpierw wychodzili na duży, bardzo dobrze zaprojektowany plac dworca, a następnie, mijając okazałe budynki, kierowali się w stronę centrum.